सत्ताकारण
पक्षाची यंत्रणा, कार्यालये व अगदी चिन्ह गमावूनही इंदिरा यांनी कच खाल्ली नाही. इंदिरा यांनी स्वतःचा गट बनवला. त्यांच्या काँग्रेसला काँग्रेस (आर) म्हणजे अधिकर्ता (Requisition) काँग्रेस असे म्हटले गेले. बहुसंख्य खासदार आपल्या बाजूला ठेवण्यात काँग्रेस (आर) ला यश आले. काँग्रेस (ओ) म्हणजे संघटना काँग्रेस मोरारजी देसाईंच्या नेतृत्वाखाली निर्माण झाली. काँग्रेस (ओ)च्या बाजूला फक्त ६५ खासदार गेले. इंदिरा यांच्या गटाने जरी संसदेतील बहुमत गमावले, तरी डीएमकेसारख्या छोट्या पक्षांच्या साहाय्याने सत्ता कायम राखली.
लढाऊ निष्ठुरपणा
काटेकोर मापन, धूर्तपणा, समयसूचकता आणि नाट्यमयतेचा वापर या गोष्टींनी इंदिरा गांधींनी सर्वांनाच चकित केले होते. सर्वात मोठी गोष्ट म्हणजे, त्यांच्यात शेवटपर्यंत लढण्याची हिंमत होती. नेहरू व शास्त्री यांच्याप्रमाणे जुळवून घेण्याच्या धोरणाविरुद्ध जात त्यांनी लढाऊ निष्ठुरपणे विरोधकांना चितपट केले.
देशात एक नवीन प्रकारची ऊर्जा निर्माण झाली होती. काँग्रेस पक्ष कात टाकू लागला. बँकांचे राष्ट्रीयीकरण व संस्थानिकांचे तनखे रद्द करणे या दोन्ही निर्णयांच्या वेळी न्यायालयांनी मोडता घातला होता. वटहुकूम काढून ते निर्णय प्रत्यक्षात आणावे लागले. या आव्हानांचा सामना करण्यासाठी निवडणुकांना एक वर्ष बाकी असूनही पंतप्रधानांनी लोकसभा बरखास्त करून जनतेकडे पुन्हा कौल मागितला.
हरितक्रांतीने हात दिला
निदान एका आघाडीवर खुशखबर होती. नवीन शेतीधोरणाचा चांगला परिणाम होऊन १९६८ साली अमाप पीक आले. (९५ दशलक्ष टन) आदल्या वर्षीच्या दुष्काळाच्या पार्श्वभूमीवर हा मोठाच दिलासा होता. या मागे कृषिमंत्री सी. सुब्रमण्यम यांची व्यूव्हरचना व नॉर्मन बोरलॉग यांचे शिष्य एम. स्वामिनाथन यांचे कष्ट होते. या योजनेत जिथे जलसिंचन चांगले आहे, असे जिल्हे निवडण्यात आले. संकरित बियाणे वापरायला तयार असलेले शेतकरी समुदाय शोधले. त्यांना खते, पाणी व पीककर्ज यांचा पुरवठा करण्यात आला. त्यातून विशेषतः गहू व तांदूळ यांची उत्पादकता ज्या आश्चर्यकारकरित्या वाढली तिचेच नामकरण हरितक्रांती असे करण्यात आले.
आर्थिक सूर सापडला
असे नव्हे की, हरितक्रांतीमुळे देशाचे किंवा शेतकऱ्यांचे सर्व प्रश्न संपले. किंबहुना हरितक्रांतीमुळे ग्रामीण भागात विषमतेचे नवीन प्रश्नदेखील निर्माण झाले. पण तरीही हरितक्रांतीमुळे आपण आपल्या समस्यांवर मात करू शकतो, असा आशावाद निर्माण झाला. पहिल्यांदाच अशी भावना प्रत्ययाला आली की, भारताची अर्थव्यवस्था आता केवळ पाऊस चांगला पडला की वाईट, यावर अवलंबून राहिलेली नाही.
राष्ट्रीय प्रश्नांवर निवडणूक
यापूर्वी लोकसभा व विधानसभांच्या निवडणुका एकाच वेळी होत असत. पण यावेळी त्याअगोदरच लोकसभेच्या निवडणुका जाहीर करत पंतप्रधानांनी अत्यंत स्पष्टपणे त्या विधानसभेपेक्षा वेगळ्या आहेत, हे दाखवून दिले. कारण एकत्रित निवडणुकांमध्ये प्रादेशिक अस्मितेचे प्रश्न, जात व वंश आणि व्यापक राष्ट्रीय प्रश्न यांची गल्लत होत असे. १९६७च्या निवडणुकीत त्याचा मोठा फटका काँग्रेसला बसला होता. (सध्या पुन्हा एकदा लोकसभा व विधानसभा यांच्या निवडणुका एकाच वेळी घेण्याचा मनसुबा पंतप्रधान बोलून दाखवत आहेत)
गरिबी हटाओ
विरोधी पक्षांकडे सर्वमान्य होईल, असा एकही नेता नव्हता. तेव्हा काँग्रेसविरुद्ध असलेले सर्वच - संघटना काँग्रेस, समाजवादी आणि त्यांचे प्रादेशिक गट, जनसंघ, स्वतंत्र पक्ष असे सगळेच एका विशाल आघाडीत एकत्र आले. मतांचे विभाजन टाळण्याचे त्यांचे उद्दिष्ट होते. एकाने घोषणा तयार केली, 'इंदिरा हटाओ', त्याला प्रत्युत्तर म्हणून इंदिरा यांनी स्वतःच एक घोषणा दिली, ‘वो कहते है इंदिरा हटाओ, और हम कहते है की गरिबी हटाओ’.
या घोषणेने उत्साहाची लाट आली. या घोषणेने काँग्रेस (आर)ची नैतिक उंची वाढली. इंदिरा या प्रागतिक नेत्या असून त्या प्रतिगामी शक्तींच्या विरोधात उभ्या आहेत, असे चित्र निर्माण झाले.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
GET Free Educational Updates (Entrance Exam, Admissions, Jobs & many more...) Alerts on WhatsApp, Send message on 7720025900
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
'विद्यार्थी मित्र' जॉईन करा आणि मिळवा न्यूज, जॉब, माहिती अगदी विनामूल्य ते ही आपल्या व्हॉटस्अॅपवर. <नाव> <शहराचे नाव> <नोकरी>७७२०० २५९०० मेसेज व्हॉटस्अॅपवर पाठवा
https://goo.gl/YPjt94
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
